ÖSYM Ne Sorar? İslamiyet Öncesi Türk Tarihi

Selami Yalçın hocanın hazırladığı ÖSYM Ne Sorar videolarından hazırladığım notların ilk bölümünü indirmek için tıklayın.

İSKİTLER – SAKALAR

Tarihte bilinen ilk Türk topluluğu hangisidir?

İskitler

İskitlerin bilinen en ünlü hükümdarı kimdir?

Alp Er Tunga

 İskitlere ait destanlar nelerdir?

Alp Er Tunga ve Şu

İskitlere Bozkırın Kuyumcusu denilmesinin nedeni ne olabilir?

Maden işlemeciliğinde ileri gitmişlerdir.

Türklerde kadınların hükümdar olma hakkı var mıdır?

Devlet yönetiminde etkili olmalarına rağmen hanedan soyundan olmadıkları için hakları yoktur. Çocukları küçükse büyüyene kadar vekâlet eder.

 

ETNİK OLARAK TÜRK ADI VE TÜRKİYE

Aşağıdakilerden hangisi Türk adının anlamı değildir?

Çin – Miğfer; Wanbery – Türemiş; Ziya Gökalp – Kanun ve Nizam Sahibi, Töreli; Kaşgarlı Mahmut – Olgunluk Çağı; Uygur Metinleri – Güç ve Kuvvet

Türk adının geçtiği ilk kaynak nedir?

Orhun Kitabeleridir.

Türk adıyla kurulan ilk devlet hangisidir?

I.Köktürk

Coğrafi bir ad olarak Türkiye ifadesi hangi devletin kaynaklarında geçmiştir?

Bizans

Türkler hakkında bilgi veren ilk kaynaklar kimlere aittir?

Çin – İran – Arap – Bizans

Türklerin Anayurdu, Toprak Anası, Kutsal Toprağı neresidir?

Ötüken

 

ORTA ASYA KÜLTÜR MERKEZLERİ NERELERDİR?

Anav: Orta Asya’nın en eski kültürü. At ilk kez.

Afanesyevo: Türklere ait en eski kültür bölgesi.

Andronova: Tunç ve altından maden işlenmiş.

Karasuk: Demir.

Tagar: Son. En gelişmiş.

 

GÖÇLER

Türklerin Orta Asya’dan göçlerinin nedenleri nelerdir?

İklim değişikliği, kuraklık; otlakların daralması; hayvan hastalıkları; boylar arası mücadele; Çin baskısı; Moğol baskısı; nüfus artışı; yeni yerler fethetme arzusu.

Türklerin Orta Asya’dan farklı yurtlara göç etmelerinin sonuçları nelerdir?

Türk kültürü geniş coğrafyalara yayıldı. Türkler yeni kültürler tanıdı. Asimile olanlar oldu. Türk tarihinin incelenmesi zorlaştı.

Türk evini sırtında taşır sözü hangi kavram ile açıklanabilir?

Otağ konargöçer kültürün ürünüdür. Türklerin evi çadırdır. Onu da gittiği yere götürür.

Orta Asya’dan İran ve Anadolu coğrafyasına göç eden Türk topluluğu hangisidir?

Oğuzlar

 

ASYA (BÜYÜK) HUN DEVLETİ (MÖ: 220 – MS: 216)

Tarihte bilinen teşkilatlı ilk Türk devleti hangisidir?

Asya Hun Devleti

Orta Asya tarihinin ilk büyük imparatorluğu hangisidir?

Asya Hun Devleti (İmparatorluğu)

Asya Hun devletinin bilinen ilk hükümdarı kimdir?

Teoman

Mete döneminin en önemli özellikleri nelerdir?

Orta Asya Türk siyasi birliğini sağladı. Devlet teşkilatlanması. Onlu ordu sistemi. Islıklı ok. İpek yolu üzerinde denetim. En parlak dönem.

Oğuz Kağan destanı hangi Türklere aittir?

Hun

Hunların parçalanmasına neden olan olay nelerdir?

Veraset anlayışı, taht kavgaları.

 

KAVİMLER GÖÇÜ’NÜ (375-476)

Kavimler göçü hangi Türk devletinin yıkılması üzerine başlamıştır?

Hun

Kavimler Göçünün sonuçları nelerdir?

• Roma İmparatorluğu 395’te Batı Roma İmparatorluğu ve Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) olarak ikiye ayrılmış, göçlere dayanamayan Batı Roma İmparatorluğu 476’da yıkılmıştır.
• İlk Çağ sona ermiş, Orta Çağ başlamıştır.
• Avrupa’da derebeylik (feodalite) rejimi ortaya çıkmıştır.
• Avrupa’nın bugünkü etnik yapısı, toplumları oluşmuştur.
• Avrupa’da skolastik düşünce ortaya çıkmıştır.
• Türk kültürü Avrupa’da yayılmış ve Türkler Avrupa’da bir Hun Devleti kurmuştur.

 

AVRUPA HUN DEVLETİ (375-469)

Avrupa’da kurulan ilk Türk devleti hangisidir?

Avrupa Hun

Avrupa’da hüküm süren Türk devletleri hangileridir?

Avrupa Hun, Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Kumanlar, Peçenekler, Uzlar

Anadolu’ya ilk Türk akınları hangi hükümdar döneminde ne zaman başlamıştır?

Uldız

Avrupa Hun Devleti bugünkü hangi coğrafyada kurulmuştur?

Macaristan

Avrupa Hun devletinin kurucusu kimdir?

Balamir önderliğinde Uldız döneminde tam bağımsız.

Avrupa Hunlar en parlak dönemini hangi hükümdar zamanında yaşamıştır?

Attila

Attila’nın Doğu ve Batı Roma politikası nelerdir?

Doğu Roma vergiye bağlandı.

 

I. KÖK TÜRK DEVLETİ (552-659) – AŞİNA KABİLESİ

Bumin Kağan (İl Kağan) I. Kök Türk devletini hangi devlete isyan ederek kurmuştur?

Avarlar

Bumin Kağan tarafından devletin batısına atanan hükümdar kimdir?

İstemi Yabgu

İstemi Yabgu’nun batı politikası nelerdir?

İpek Yolu’na egemen olmak. İpek yolu için sırasıyla Ahkunlar ve Sasaniler’i yıkıyor. Sasanilerle anlaşıp Ahkunları, Bizans ile anlaşıp Sasanileri yıkıyor.

I.Kök Türklerin en parlak dönemi ne zamandır?

Mukan Kağan

Budizm’i benimseyen Kök Türk hükümdarı kimdir?

Ta-po

582 yılında doğu ve batı olarak ikiye ayrılan Türk devleti hangisidir?

I.Kök Türk

50 yıllık Çin esareti (630-680) hangi devletin yıkılmasıyla başlamıştır?

I.Kök Türk

 

I. KÖK TÜRK DEVLETİ (682-744) – AŞİNA KABİLESİ

Çin’e karşı isyan sonucunda Kutluk İlteriş Kağan tarafından kurulan devlet hangisidir?

II.Kök Türk

Kutluk, Kapgan ve Bilge Kağan’a danışmanlık yapmış, Türklerin Bismarc’ı unvanını almış, adına kitabe dikilmiş ve ilk Türk tarihçisi olarak bilinen devlet adamı kimdir?

Tonyukuk

Yaptığı antlaşmalarla Çin’den tonlarca tohumluk buğday alan, Türkleri bir bayrak altında toplayan, Fatih unvanına sahip Kök Türk hükümdarı kimdir?

Kapgan Kağan

Budistleşme eğiliminden dolayı Tonyukuk ve kurultay tarafından eleştirilen Kök Türk hükümdarı kimdir?

Bilge Kağan

Orhun Kitabeleri hangi Türk devleti döneminde dikilmiştir?

II.Kök Türk

Türklerde sulama kanallarının (Tötö) olması ne anlama gelir?

Tarım yapıyorlardır. Yerleşik olduklarını göstermez.

 

UYGUR DEVLETİ (744-840) (DOKUZ OĞUZ)

Uygurlar, Basmillerle birleşerek hangi devleti yıkmıştır?

II.Kök Türk

Uygur devletinin kurucusu kimdir ve en parlak devri hangi hükümdar zamanıdır?

Kurucu Kutluk Bilge Kül Kağan, en parlak Moyen Çur

Türk tarihinde Manihaizm’i resmi devlet dini olarak benimseyen hükümdar kimdir?

Bögü Kağan

Türk tarihinde ilk defa duvar resmi, saray mimarisi, minyatür sanatı, örgün eğitim, Türk Üçgeni baskıda hareketli harfler hangi devlet döneminde ortaya çıkmıştır?

Uygurlar

Kök Türk ve Hunlarda tarım var mıdır?

Vardır. Konar oldukları dönemde.

Yerleşik hayata geçen ilk Türkler hangisidir?

Uygurlar

Şine Usu, Karabalgasun yazıtları hangi Türk devletinin tarihi ile ilgili bilgiler içerir?

Uygurlar

Uygurları yıkarak Ötüken merkez olmak üzere devlet kuran Türk topluluğu hangisidir?

Kırgızlar

Uygurların yerleşik hayata geçmeleri hangi alanlarda değişime neden olmuştur?

Ekonomi, sanat, mimari, hukuk, askeri.

 

DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI I

VI. Yüzyılda Bayan Han liderliğinde Orta Avrupa’da kurulan Türk devleti hangisidir?

Avarlar

Türk kültürünü Avrupa’ya taşımış, slavları sanat açısından etkilemiş, İstanbul’u kuşatmış Türk devleti hangisidir?

Avarlar

İstanbul kuşatmalarındaki ittifaklar nelerdir?

Sasaniler

Avrupa’da hüküm sürmüş Türk toplulukları nelerdir?

Avrupa Hun, Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Uzlar, Peçenekler, Kumanlar.

I. Kök Türk devletinin yıkılması üzerine Avrupa – Kafkaslar – Orta Asya’da kurulan devletler?

Bulgarlar (Avrupa), Hazarlar (Kafkaslar), Türgişler (Orta Asya).

Hristiyanlığı benimseyen Türkler kimlerdir?

Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Uzlar, Peçenekler, Kumanlar.

Museviliği benimseyen Türk devleti hangisidir?

Hazarlar.

 

DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI II

Kafkasların ve Orta Asya’nın Araplaşmasını engelleyen Türk devletleri hangileridir?

Hazarlar (Kafkas), Türgişler (Orta Asya)

Selçuklu, I. Beylikler, II. Beylikler ve Osmanlının ana unsuru hangi boya dayanır?

Oğuzlar

Altınorda devletini Türkleştiren, Eyyubi ve Mumluk ordusunun ana unsurunu oluşturan Türkler kimlerdir?

Kıpçaklar(Kumanlar)

İslamiyet’i benimseyen ilk Türk topluluğu hangisidir?

Karluklar

Avrupa’da İslamiyet’i benimseyen ilk Türk devleti hangisidir?

İtil Bulgarları

Moğol egemenliğine giren Türk topluluklarının adları nelerdir?

Kırgız: İlk Türk topluluğu.

Karluk: İlk Müslüman Türk topluluğu.

Uygur: Türkleşmesinde en çok etkili olan.

 

DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI III

Malazgirt savaşında saf değiştiren, ayrıca teşkilatlı bir devlet oluşturamamış Türk topluluğu hangisidir?

Peçenekler ve Uzlar

Üç Kabile Yabguluğu olarak bilinen Türk topluluğu hangisidir?

Karluklar

VI. yüzyılın ortalarında Baykal Gölü’nün doğusundan Karadeniz’in kuzeyine kadar uzanan sahada Kök Türk Devleti’ne bağlı olarak yaşayan dağınık Türk boylarına ne ad verilmiştir?

Töles

Aşağıdaki destan eşleştirmelerini yazınız?

İslamiyet Öncesi

Alp Er Tunga ve Şu: İskitler

Oğuzkağan: Hunlar

Nibelungen: Cermen

Ergenekon ve Bozkurt: Köktürkler

Türeyiş, Göç, Kutludağ: Uygurlar

İgor: Rus

Manas: Kırgızlar

İslamiyet Sonrası

Dedekorkut: Oğuzlar

Satukname: Karahanlılar

Danişmentname: Danişmentliler

Battalgazi: Danişmentliler

Cengizname: Moğol

 

DEVLET ANLAYIŞI

Türk devletlerinde egemenliğin tanrısal olması ya da devleti yönetme yetkisinin tanrı tarafından verilmesi hangi kavram ile açıklanır?

Kut

İslam öncesi Türklerde hükümdarlık sembolleri nelerdir?

Otağ, Nevbet, Sorguç, Sancak, Kama, Berge, Kılıç, Yay, Örgin

İslam öncesi Türklerde hükümdarlık unvanları nelerdir?

Tanhu, Şanyü, Han, Hakan, İlteber, İlteriş, Erkin, İdikut.

Türklerde hükümdar olma hakkı kimlere aittir?

Hanedan sülalesi

Hükümdar çocuklarına verilen unvan nedir?

Tigin (Vali olarak atanınca Şad)

Türklerde ikili teşkilat hangi devletle başlar ve özellikleri nedir?

Hun

Kurultay (Toy-Kengeş) nedir ve üyeleri kimlerden oluşur? Ayrıca kurultayın İslami dönemdeki Divan’dan farkı nedir?

Devlet işlerinin görüşüldüğü meclis. Üyelerine toygun denir. Hükümdar, vezir, hatun, üst düzey devlet adamları, hanedan sülalesi, boy beyleri. Kurultay hükümdarı baştan alabilir, divanda böyle bir yetki yoktur.

Bugünkü TBMM’nin karşılığı olan Kurultay’a kimler başkanlık eder?

Hükümdar, olmadığı zaman vezir.

Kurultayın diğer Tür devlet ve topluluklarındaki karşılıkları nelerdir?

Avrupa Hunları – Seçkinler Meclisi

Tabgaç Devleti – Nazırlar Meclisi

Hazar Hakanlığı – İhtiyarlar Meclisi

Peçenekler – Komenton

Tuna Bulgar Devleti – Millet Meclisi

Türklerde bugünkü anlamda bakanlar kurulunun adı nedir, başkanı kimdir ve üyelerine ne denir?

Ayuki, başkanı vezirdir. Üyelerine buyruk denir.

Hangileri Türk devletlerinde merkezi otoritenin güçlü olduğunu kanıtlar?

Kut anlayışı. Kurultay’ın kararlarında danışman niteliğinde olması. Tiginlerin doğrudan hükümdara bağlı olması.

Hangileri Türklerde merkezi otoritenin zayıf olduğunu kanıtlar?

Boylar federasyonu. İkili teşkilat.

Cihan hakimiyeti (Cihanşümul) ne demektir?

Türklerde güneş bayrağımız gökyüzü çadırımız anlayışı vardır. Tanrı dünyayı yarattı yönetsin diye Türkleri yarattı. Dünyaya egemen olma anlayışı demektir.

Aşağıdaki kavramların açıklaması nedir?

Orun: Oturuş sırasındaki hiyerarşi

Hanıyağma: Hükümdarın ekonomik gücünü halka paylaşması.

Ülüş: Hükümdarın ekonomik gücü.

Subaşı: Ordu Komutanı

Bitikçi: Katip

Ağıcı: Hazinedar

Tamgacı: Mühürdar

Tutuk: Askeri vali

Tudun: Vergi memuru

Türk devletlerinde sosyal yapıyı oluşturan unsurlar nelerdir?

Oguş: Aile

Urug: Sülale

Bod (Ok): Boy

Budun: Millet

El/İl: Devlet

Türklerde hukuk kurallarına ne ad verilir?

Töre

Töreyi oluşturan unsurlar nelerdir?

Örf, kurultay kararları, hükümdar emirleri.

Tüz ne demektir?

Yöneten ile yönetilen arasında yazılı olmayan sözleşmedir.

Törenin değişmez hükümleri nelerdir?

Könilik (adalet), Uzluk (iyilik, faydalık), Tüzlük (eşitlik) ve Kişilik (insanlık)

 

Yargu: Hükümdar başkanlığındaki yüksek mahkeme

Yarlığ: Hükümdar emirleri

Yargan (Yargucu): Alt düzey Mahkeme başkanı

Türklerde temel geçim kaynağı nelerdir?

Hayvancılık bunun yanında ticarette de gelişmiştir.

Kök Türklerde neden sosyal sınıflar yoktur?

Konar göçer kültür var.

Osmanlıda neden sosyal sınıflar yoktur ve feodal beyler ortaya çıkmamıştır?

Toprağın sahibi devlettir.

Orta Asya Türk toplumları neden savaşçı karaktere sahiptir?

Ordu-millet anlayışı vardır.

Türkler ilk düzenli orduyu kim kurmuştur?

Metehan

Ordu millet anlayışı ne demektir?

Herkes askerdir.

Türklerde askerlik bir meslek midir ve ücretli askerler var mıdır?

Hayır. Hazarların ordusunda ücretli askerler vardır.

Türkler arasında en yaygın din hangisidir?

Gök tanrı

Din adamlarına verilen isimler nelerdir?

Şaman, Kam, Baksı

Türklerde öbür dünya inanışının kanıtları nelerdir?

Mezarlardaki özel eşyalar. Mumyalama. Mezar etrafındaki balballar.

Aşağıdaki kavramların açıklaması nedir?

Kurgan: Mezar

Yuğ: Cenaze töreni

Sagu: Ağıt

Uçmağ: Cennet

Tamu: Cehennem

Tarih boyunca Türklerin kullandığı takvimler nelerdir?

12 Hayvanlı Türk Takvimi (Güneş, İslam öncesi)

Hicri Takvim (Ay, İslami dönem)

Celali Takvim (Güneş, BSD, Mali işler)

Rumi Takvim (Güneş, Osmanlı, Mali işler)

Miladi Takvim (Güneş, 1926)

Tarih boyunca Türklerin kullandığı alfabeler nelerdir?

Göktürk (Orhun), Uygur, Arap, Latin

Orhun Kitabelerinin özellikleri nelerdir, kitabelerde neler anlatılmıştır?

Türk tarihinin; ilk Türkçe yazılı kaynağıdır, ilk Türkçe siyasetnamesidir, ilk Türkçe edebi ürünüdür. Köktürklerin tarihinden, 50 yıllık Çin esaretinden, Türk devlet anlayışından, Türk töresinden bahseder.

 

Orhun Yazıtlarından bazı cümleler:

“Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu yaratılmış. İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş.”

“Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar onun içindeki millet hep bana tâbidir. Bunca milleti hep düzene soktum.”

“Tanrı lütfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, düşmanı tâbi kılmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş.”

“Türk Milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Ondan sonra Tanrı irade ettiği ve lütfettiği için talih ve kısmetim olduğu için ölecek milleti diriltip kaldırdım, çıplak milleti giydirdim, fakir milleti zengin ettim, nüfusu az milleti çok ettim.”

“Babam (İlteriş) on yedi er ile harekete geçti. Haberi işiten ormandakiler, ovadakiler toplanıp geldiler, yetmiş kişi, sonra yedi yüz kişi oldular. Kağanlığı atalarının törelerinde kurdular.”